Alevî-Bektaşi felsefesinde yer alan dört kapı sırasıyla "Şeriat, Tarikat, Marifet ve Hakikat" kapılarıdır. İlk kapı şeriat kapısıdır. Bu kapı İslâmiyet'in başlangıç yerini ifade eder. Ku'ran-ı Kerim'in biçimsel anlamıyla eş değerdedir. Dünyaya gelmek, bilgi sahibi olmak, şeriat kapısı içerisinde yer alan hu*suslardır. Dünyaya ve akla ait bütün bilgileri şeriat kavramı içine alır. Hacı Bektaş Velî dünyayı doğru algılama ve doğru ta*nıma olan bu kapıya ait bilgiler için "Madde karanlığı ahi nu*ruyla aydınlanır" demektedir. Bunun on makamı bulunmaktadır. Makam bir kişinin adeta bir okulda sınıf geçmek gibi eğitimden sonra aldığı niteliklerle yükselmesinin aşamalarını oluşturur. Bunlar:
01. Tanrı'ya inanmak,
02. Peygamberi tanımak,
03. Bilim öğrenmek
04. Bağışlayıcı olmak,
05. Evlenmek,
06. Helal yemek ve giyinmek,
07. Toplumdan kopmamak
08. Sevme ve acıma duygularına sahip olmak,
09. Haksız kazançtan sakınmak,
10. İnsanları iyiye yönlendirmek, kötüden sakındırmak,
İkinci kapı olan tarikat kapısı, Kuran-ı Kerim'in asıl anlamına ulaşmak için tu*tulan özel yolun adıdır. Şeriat kapısından daha ileri bir dereceye ulaşmayı ifade eder. Yol Alevîlik-Bektaşilikte çok önemlidir. Çünkü yolunu doğru kurmayan bir kimsenin insan-ı kâmil olması da imkânsızdır. Bu yüzden yol bulunduktan sonra titizlikle ko*runmalıdır. Yunus Emre:
"Sırat kıldan incedir
Kılıçtan keskincedir
Varup anın üstüne
Evler yapasım gelir"
Derken yolun önemini ve hassaslığını ifade eder. Yolun önemini ve hassaslı*ğını anlatan çok sayıda nutuk ve nefes bulunmaktadır. Daha önce de söylediğimiz gi*bi buna: "Sırat-ı müstakim" adı verilmektedir. Bu yol dünyada yaşarken her bakım*dan doğru bir yolda olmamızı simgeler. Zaten, yolu doğru olarak belirleyen bir insan için korku yoktur. İşte o zaman Tanrı, engin bir sevgi denizi halini alır.
Şeriat kapısında yer alan kitlesellik, Tarikat kapısında bireyselliğe dönüşür, ki*şinin dürüst olarak yaşaması, hatalarından arınması ve kendini yenilemeye başlama*sı bu aşamada başlar. Tarikatta hedef dinin özüne, içsel anlamına ulaşmak olduğu için bu olgunluğu sağlamada yardımcı olan mürşit (yol gösterici, önder) ve pirler ön pla*na çıkar. Alevî-Bektaşilerde bu görevi dedelerin gözetiminde rehberler yerine getirir*ler. Tarikat kapısının da on makamı bulunmaktadır. Bunlar:
01. Her işi aşkla ve kanaatkârlıkla yapmak,
02. Toplumdan kopmamak,
03. Tutum ve davranışlarında ölçülü olmak,
04. Yalnızca Allah'a bağlı olmak,
05. Nefs (kıskançlık, cimrilik, tembellik vb)le savaşmak,
06. Karşılıksız hizmet etmek,
07. Korku ile ümit arasında bir noktada durmak,
08. Kılık ve kıyafetine dikkat etmek,
09. Bir yol göstericiye bağlanmak,
10. Yola girmek
Üçüncü kapı "Marifet kapısıdır." Kişinin hem lafzî yani biçimsel hem de özsel (batın) bilgisiyle dolu olması ve bu yönde davranışta bulunmasıdır. "Marifet kapısın*da" kişi bilgisinin meyvesini almaya başlar; memleketine ve insanlığa yararlı bir in*san haline gelir, Bu kapı da bireysel olgunlaşma anlamı ifade eder. Bu kapının da on makamı bulunur. Bunlar:
01. Edep sahibi olmak,
02. Korku sahibi olmak, (başkalarının hakkını yemek, adaletsizlik vb.) işlerden korkmak.
03. Tok gönüllü olmak,
04. Doğru gördüğü her şeyin doğruluğunu her yerde söyleyebilmek,
05. Utanmak,
06. Cömert olmak,
07. İlim sahibi olmak,
08. Hemen karar vermekten sakınıp sakin olmak,
09. Kalp ve gönül gözüyle görmeye çalışmak,
10. Kendisini bilip tanımak,
Son kapı olan "Hakikat kapısında" ise dinin gerçek anlamına ulaşılması söz konusudur. Amaç insanın mükemmelleştirilmesidir. İnsanlığın gönlünde yaşamak, Tanrı'ya ulaşmak ve "Kâmil insan" mertebesine gelmek bu kapıda mümkün olur. Ar*tık insan bu kapıda evrenin ve yaratılışın sırlarını da bilen, hiçbir canlıya elinden, di*linden ve belinden zarar gelmeyen bir kimse haline gelmiştir. İşte bu durumda olan insan için "yaratılmışların en seçkini" (eşref-i mahlukat) denilir. Ulaşılacak en son kapı olan bu kapının da on makamı bulunmaktadır:
01. Alçak gönüllü olmak,
02. İnsanları iyilik ve kötülükleriyle yargılamamak,
03. Yiyecek ve içeceğini başkalarıyla paylaşmak,
04. Nefsi tamamen yok etmek,
05. Yaratılmışların hiçbirine zarar vermemek,
06. Gerçekleri söylemek ve gerçeklere göre davranmak,
07. Doğru insanları örnek almak,
08. Keramet veya mucize göstermemek,
09. Sabretmek,
10. Gönül gözüyle gözlem yapmak,
